Biografia Stanisława Vincenza

Stanisław Vincenz (ur. 30 listopada 1888 r. w Słobodzie Rungurskiej, zm. 28 stycznia 1971 r. w Lozannie) – wielki humanista XX wieku, Polak o francuskich korzeniach, filozof, prozaik i eseista, miłośnik Huculszczyzny. Znał 14. języków. Przez całe życie fascynował się sztuką starożytnej Grecji, której śladów dopatrywał się w kulturze Hucułów. Był prekursorem idei integracji europejskiej – przy zachowaniu całej jej różnorodności kulturowej – w atmosferze tolerancji, wzajemnego dialogu wychodzącego ponad podziały etniczne, narodowościowe i religijne. Wybrał Kraków jako miejsce swojego ostatniego spoczynku. Od 1991 r. spoczywa, wraz z żoną Ireną Vincenzową, na krakowskim cmentarzu na Salwatorze.

Vincenz traktował Huculszczyznę jak „Słowiańską Atlantydę”, czyli swoisty „rezerwat kultury”, w którym zachowały się zatarte w innych regionach Europy korzenie tradycji europejskiej. Był niekwestionowanym autorytetem dla wielu wybitnych przedstawicieli świata nauki i kultury; z Polaków m.in. dla Czesława Miłosza (który nazwał go „ostatnim mędrcem XX wieku”), Jerzego Giedroycia (który publikował go w swojej „Kulturze”) oraz badaczy Huculszczyzny – m.in. wybitnego przedwojennego, polskiego znawcy muzyki Huculszczyzny (i Podhala) – Stanisława Mierczyńskiego.

Był prawnukiem francuskiego emigranta Charles'a-François de Vincenza, który po Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1789 r. przybył do Wiednia, gdzie poślubił Polkę, która po śmierci męża zamieszkała w Stanisławowie. Dziadek Stanisława był austriackim urzędnikiem. Miał 12. dzieci, wśród nich urodzonego w 1854 r. ojca pisarza, jednego z pionierów przemysłu naftowego w Galicji, bliskiego współpracownika głośnego działacza społeczno-gospodarczego Stanisława Szczepanowskiego. Matką pisarza była Zofia z domu Przybyłowska, ze starej szlacheckiej rodziny właścicieli Krzyworówni na Pokuciu, w ówczesnej wschodniej Galicji, gdzie większość dzieciństwa spędził Stanisław.

Uczył się w gimnazjum w Kołomyi, później w Stryju, gdzie poznał Kazimierza Wierzyńskiego i Wilema Horzycę, a także został członkiem literacko-patriotyczno-niepodległościowego kółka samokształceniowego, któremu przewodził przyszły profesor językoznawstwa Stefan Vrtel-Wierczyński. W czasie nauki w gimnazjum zapoznał się z Homerem, stając się z czasem jego znawcą w skali międzynarodowej.

Studiował początkowo na Uniwersytecie Lwowskim, następnie w Wiedniu prawo, biologię, sanskryt, psychologię i filozofię. Uzyskał w Wiedniu doktorat filozofii za dysertację o wpływie Hegla na filozofię Feuerbacha. Nauczył się rosyjskiego, języka pogardzanego w Galicji; przekładał Dostojewskiego. W Wiedniu poznał swoją pierwszą żonę, Rosjankę Lenę. W czasie I wojny światowej walczył na froncie pod Haliczem, następnie we włoskich Dolomitach. W 1919 r. zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego. Był wykładowcą w szkole wojskowej w Modlinie, wziął udział w wyprawie Piłsudskiego na Kijów. Po demobilizacji w 1922 r. działał w PSL Wyzwolenie, optując za współpracą z Ukraińską Partia Radykalną. W latach 20. był redaktorem miesięcznika „Droga”, gdzie publikował eseje z zakresu filozofii religii.

Około 1930 r. zajął się pisaniem dzieła swego życia – powieści Na wysokiej połoninie, która ukazała się w 1936 r. jako pierwsza część trylogii.

18 września 1939 r. przedostał się na Węgry, gdzie nawiązał liczne kontakty z pisarzami węgierskimi. Ostatecznie opuścił Huculszczyznę 26 maja 1940 r uciekając wraz z rodziną przez Czarnohorę na Węgry. Będąc na Węgrzech pomagał Żydom, za co został wyróżniony jako „Sprawiedliwy wśród narodów świata”.

Po wojnie, z żoną Ireną i córką Barbarą, przeniósł się najpierw na kilka miesięcy do Niemiec (gdzie syn Andrzej pracował w redakcji „Dziennika Żołnierza” I Dywizji Pancernej gen. Maczka), następnie osiadł w okolicy Grenoble na południu Francji. Znaczną część roku spędzał w małej miejscowości alpejskiej La Combe. Współpracował z paryską „Kulturą”. Zgromadził wokół siebie „prywatną akademię platońską”; do La Combe po nauki przyjeżdżali do niego zwłaszcza młodzi Szwajcarzy.

W PRL był skazany na zapomnienie. Powrót huculskiego świata Czarnohory i wschodnich Gorganów oraz samego Vincenza na łono literatury i kultury polskiej nastąpił dopiero w latach 80.; zob. J. A. Choroszy, Po stronie pamięci – Huculszczyzna – Wincenty Pol – Stanisław Vincenz, „Wierchy” 1986 (55), s. 250-253. Pełne wydanie tetralogii (w czterech tomach) ukazało się w Polsce dopiero na początku następnego wieku; zob. S. Vincenz, Na wysokiej połoninie. Prawda starowieku, Sejny 2002; tenże, Na wysokiej połoninie. Zwada, Sejny 2003; tenże, Na wysokiej połoninie. Listy z nieba, Sejny 2004; tenże, Na wysokiej połoninie. Barwinkowy wianek, Sejny 2005.

Archiwalne fotografie ze zbiorów Andrzeja i Joanny Vincenzów (repr. za zgodą właścicieli)

Mogiła Stanisława i Ireny Vincenzów na krakowskim Salwatorze

Opiekunami mogiły zostali w ostatnich latach, oprócz Anny Baranowej (historyka sztuki UJ), również Oksana Kicyła wraz córką Ewunią oraz Krzysztof Krzyżanowski (znany reżyser i operator filmowy w TV Kraków, współorganizator festiwali huculskich, społecznik i wielki działacz).

Oksana Kicyła i jej 6-letnia córeczka Ewunia od ponad 4. lat opiekują się z własnej woli grobem p. Vincenzów na Cmentarzu Salwatorskim. Oksana urodziła się we Lwowie w rodzinie polsko-ukraińskiej, tu skończyła szkoły i przez wiele lat pływała po morzach i oceanach świata, jako marynarz na wielkich transatlantykach, gdzie występowała także jako tancerka w zespołach ludowych. W Polsce studiowała turystykę i uzyskała certyfikat tłumacza jęz. rosyjskiego na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.